Czas na bazgranie..

Metoda malowania dziesięcioma palcami (Finger Paiting). (MP)

      Aktywność jest warunkiem rozwoju człowieka i prawidłowej regulacji jego stosunków z otoczeniem. Ma ona zawsze pewien kierunek. Pedagogika  określa go jako cel.  Celem jest zaspokojenie potrzeb wynikających z braku. (def. Potrzeba psychiczna, motyw, to stan osoby doznającej poczucia niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustracji potrzeb, działający jako czynnik skłaniający jednostkę do podejmowania aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić). Współczesna pedagogika szczególną rolę w procesie uczenia się i rozwoju przypisuje właśnie aktywności własnej wychowanka. Jej organizowanie i stymulowanie stanowi najważniejsze zadanie edukacyjne szkoły Aktywność jednostki mogą wywoływać i ukierunkowywać zadania formułowane przez nią samą, również zadania stawiane przez otoczenie zewnętrzne, nauczycieli w szkołach. Aby tak się stało jednostka uznać je musi za swoje własne       Jednym z podstawowych warunków aktywizacji twórczej uczniów jest stawianie go podczas  zajęć szkolnych w takich sytuacjach, w których on sam staje się badaczem, twórcą,  eksperymentatorem, rozwiązuje problemy, szuka rozwiązań, w sytuacjach manipulowania rzeczami, a także ich symbolami, w sytuacjach dających mu możliwość zadania sobie pytań i szukania na nie odpowiedzi w myśl zasady: „Aby tworzyć, trzeba czasem błądzić”. Właśnie w błądzeniu tkwi siła napędowa do jego przezwyciężania, zawiera się źródło aktywności dziecka.

      Istotą twórczości jest wytwarzanie czegoś nowego i wartościowego z punktu widzenia twórcy. Jednak w przypadku twórczej aktywności dziecka chodzi nie tylko o wytwory, lecz głównie o zachowania nowe i cenne dla niego samego. I są one istotnym wyznacznikiem postawy twórczej określanej przez R.Glottona i C.Clero jako "dyspozycję do tworzenia, która w stanie potencjalnym istnieje u wszystkich ludzi w każdym wieku i uzależniona jest od środowiska społeczno-kulturalnego"(1).

       Efektywność pracy nauczyciela nad rozwojem aktywności twórczej uczniów, uwarunkowana jest przede wszystkim rzetelną wiedzą o metodach i formach aktywizujących , dobrą znajomością uczniów, ich potrzeb, poziomu umysłowego, zdolności i uzdolnień, stanu zdrowia, warunków życia, ich zainteresowań oraz temperamentu. Świadomie sterujący procesem dydaktycznym nauczyciel tworzyć będzie  atmosferę sprzyjającą  ekspresji werbalnej, plastycznej, pobudzającą chęć odkrywania świata. Ekspresja twórcza stanowi przeciwieństwo biernego zapamiętywania przekazu gotowych informacji. Chodzi więc o to, aby dziecko w rozwiązywaniu zleconych mu zadań wysuwało własne pomysły, a w ten sposób kształtowało postawę twórczą oraz umiejętność samodzielnego myślenia. O metodach aktywizujących uczniów możemy  przeczytać min. w książce autorstwa Teresy Parczewskiej  „Metody aktywizujące w edukacji przyrodniczej uczniów klas I-III” , Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 2005.

 Jedną z metod, którymi posłużyć się możemy w pracy dydaktycznej, służących aktywizacji uczniów  jest Metoda malowania 10 palcami.

Metoda malowania dziesięcioma palcami (Finger Paiting). (MP)

Malowanie dziesięcioma palcami ma charakter diagnostyczno-terapeutyczny oraz aktywizujący. Cechą wyróżniającą M. P. od innych metod ekspresji twórczej jest to, że daje ona dziecku możliwość wypowiedzenia się bez względu na jego umiejętności plastyczne. Jest jedną z najskuteczniejszych metod wyzwalania swobodnej ekspresji twórczej.
Jest zarazem techniką projekcyjną – ułatwia uzewnętrznianie napięć emocjonalnych i popędowych.
Metoda malowania dziesięcioma palcami może być traktowana jako element programu wychowawczego dla dzieci – wprowadzenie do twórczości plastycznej.
Dla dziecka z zaburzeniami emocjonalnymi szczególnie ważne jest, że zajęcia sprzyjają uzewnętrznieniu uczuć, pomagają w wytworzeniu właściwej terapeutycznej atmosfery pomiędzy dorosłym a dzieckiem, torując drogę wzajemnego porozumienia i przygotowując do twórczego uczestnictwa w życiu codziennym.
Metoda umożliwia analizę elementów diagnostycznych swobodnego rysunku dzieci starszych i bazgroty dziecięcej. Pozwala uchwycić związek pomiędzy zawartością treściową wytworu a cechami osobowości małego twórcy oraz analizować zmiany w zachowaniu się dziecka. Daje możliwość twórczego rozładowania napięcia emocjonalnego dziecka. 

      Twórczynią metody malowania palcami jest R.F. Show.

Autorka przypadkowo odkryła starodawną technikę malowanie z użyciem palca. W 1926 r., uczeń jej klasy rozciął sobie palec. Wysłany został do łazienki, aby zdezynfekować palec jodyną. Jego powrót z łazienki przedłużał się. R.F. Show  udała się tam za nim i odkryła, że chłopiec z radością rozmazuje jodynę na ścianach pomieszczenia.  Gdy pozostali uczniowie zobaczyli jego „dzieło”, wyrazili chęć przyłączenia się do rozmazywania jodyny na ścianach.  Doświadczenie to stało się inspiracją badań nad zastosowaniem palców w malarstwie.

Autorka zastosowała ją po raz pierwszy w 1934 r. w jednej ze szkół Rzymie. Zauważyła ona, że malowanie dziesięcioma palcami, obejmujące manipulacje farbami przy użyciu dłoni i palców, wiąże się z naturalną skłonnością dzieci do ,,paćkania się’’ w substancjach o konsystencji błota.

      Jakie są wskazówki do pracy tą metodą?

Podczas terapii metodą "malowania dziesięcioma palcami" należy dokładnie poinstruować dziecko co ma robić. Otrzymuje ono duży arkusz papieru oraz farby, a jego zadaniem jest namalowanie jakiegoś obrazu. Należy pozostawić mu zupełną swobodę i inicjatywę malowania oraz możliwość zdecydowania o ułożeniu arkusza pionowo lub poziomo. Malowanie odbywa się dłońmi oraz palcami dziecka. Czasami zdarzyć się może, że dziecko wykazywać będzie  lęk przed włożeniem ręki w farbę. Wówczas terapeuta zanurza własną dłoń w farbie i robi nią smugę na papierze. Opór ten łatwiej może zostać przezwyciężany przez dzieci podczas terapii grupowej. Seans może trwać od 2 minut do 40 minut, jest to indywidualna potrzeba. Przeciętnie trwa 20-30 minut. Dziecko w tym czasie wykonuje obrazek, odpowiada na pytania dotyczące jego treści. Elementem terapii jest końcowy jej akcent polegający na prezentacji pracy grupie oraz umieszczeniu jej w widocznym miejscu. Dzięki temu dziecko przekonuje się jak ważna jest jego twórczość.

Dzieci lubią tworzyć tą techniką. Ma to związek z ich upodobaniem do brudzenia,  bałaganienia. Metoda ta jest emocjonującą  i satysfakcjonującą formą ich twórczej ekspresji. Korzyścią z takiego malowania jest wzmocnienie mięśni rąk i palców oraz  nauka poznawania procesu mieszania barw.

Metoda malowania dziesięcioma palcami spełnia kilka funkcji.

Pierwszą z nich jest funkcja terapeutyczna. Dzięki tej metodzie dziecko uwalnia się od zahamowań. Pomaga ona również w pokonywaniu lęków o różnym pochodzenia,   poprawia samoocenę, budzi wiarę we własne możliwości oraz zachęca  do ekspresji plastycznej. Jej wartość terapeutyczna polega także na tym, że stanowi ona rodzaj języka, którym może wyrażać własne myśli, uczucia, potrzeby każde dziecko, niezależnie od jego sprawności werbalnej. Łatwiej bowiem dzieci dokonują ekspresji uczuć - malując niż budując wypowiedzi słowne.

Druga funkcja to funkcja diagnostyczna. Dzięki niej terapeuta poznaje swoich podopiecznych. Podczas wykonywania prac przez dzieci należy zwrócić uwagę na:

- sposób nabierania farby,

- reakcje na zanurzanie ręki w masie,

- kolejność użycia kolorów,

- zapełnienie płaszczyzny,

- kierunek linii przy malowaniu,

- zakres linii,

- reakcje mimiczne i werbalne dziecka,

- tempo pracy, przerwy i czas pracy.

Dokonane przez terapeutę spostrzeżenia przynoszą wiele informacji o dziecku, pozwalają na właściwe zaplanowanie dalszej pracy z dzieckiem . Twórczość plastyczna daje dzieciom możliwość ekspresji emocjonalnej. Pokazania tego, co lubią, czym się interesują, czego się boją lub co nienawidzą.

Sposób stosowania w praktyce metody malowania dziesięcioma palcami został opracowany przez Ośrodek Terapii Zajęciowej Poradni dla Rodziców przy Zakładzie Wcześniaków Akademii Medycznej w Warszawie.

Obejmuje on następujące etapy:

• Przygotowanie do zajęć.
• Przedstawienie techniki wykonania i pracę dziecka
• Analizę zachowania dziecka.

Przygotowanie do zajęć:

Dzieci powinny pracować na bazie sześciu podstawowych kolorów: niebieskiego, czarnego, czerwonego, brązowego, zielonego i żółtego. Można je uzupełniać białym i fioletowym. Farby powinny zostać umieszczone w miskach w rozmiarze umożliwiającym zanurzenie dłoni.

Należy przygotować szary lub biały  papier pakunkowy o rozmiarach 55x40cm. Papier powinien być mniejszy niż stolik. Dziecko powinno mieć dostęp do niego ze wszystkich stron. Podczas malowania stosuje się farbę przygotowaną według receptury:

Rozgotowujemy mydło lub płatki mydlane. Po ostudzeniu i otrzymaniu galaretki dosypujemy mąkę (ew. trochę mąki ziemniaczanej). Tak otrzymaną masę zabarwiamy farbami.

Chcąc uzyskać gładką masę dodajemy oleju lub gliceryny.

Dodatkowo przygotowujemy fartuszki, miednicę z wodą, ręczniki papierowe.

Technika wykonania:

Dzieci podczas pracy należy instruować słownie. Przed pracą należy  zademonstrować im sposób korzystania z farb. Instrukcja jest następująca : „W tych miseczkach jest farba, nie będziemy używali pędzli, mamy przecież 10 palców, 5 w jednej ręce i 5 w drugiej – będziemy malować palcami. Dziesięć palców to więcej niż jeden pędzel. Możecie malować cokolwiek zechcecie. Powiedzcie, kiedy obraz będzie skończony". Terapeuta towarzyszy dzieciom podczas trwania pracy, dyskretnie je obserwując, nie ingerując w to co dziecko chce namalować. Arkusz papieru należy podpisać. Miseczki z farbą (bez pędzli) powinny być rozstawione na stolikach. Terapeuta informuje dzieci, że ich zadaniem jest wykonanie pracy za pomocą 10 palców, według własnej potrzeby i pomysłu.  Nauczyciel powinien poinformować również malujących o czasie przeznaczonym na wykonanie pracy. Zajęcia te mogą trwać od 2 do 30 minut. Jest to czas, w którym dziecko wykonuje obrazek i odpowiada na pytania dotyczące treści swojego wytworu.

W efekcie obserwacji dzieci podczas pracy, nauczyciel zdobywa o nich wiele cennych informacji dotyczących: ustosunkowania się dziecka do tworzywa, umiejętności rozplanowania pracy w czasie, możliwości ruchowych, zachowanie się wobec kolorów.

Stosunek do tworzywa

Dzieci przejawiają dwie reakcje wobec farby:

- Dystans

- Zaangażowanie

Postawa zachowania dystansu wyraża się poprzez opór emocjonalny dotyczący zabrudzenia ręki farbami. Dziecko moczy zazwyczaj koniec palca i maluje nim jak pędzlem. Werbalizuje niechęć do pracy, robi wszystko, by opóźnić jej rozpoczęcie. Po paru zajęciach niechęć przemienia się w zaangażowanie. Maluje wtedy nie tylko palcami, ale pomaga sobie ruchami ciała, słowami, gestami. Wyraża entuzjazm, bądź oburzenie.

Jest to metoda, w której obserwuje się bardzo silną reakcję emocjonalną na kontakt z  mazistym tworzywem.

Element czasu.

Obserwować należy czas trwania przystąpienia do pracy (im bardziej się wydłuża, tym większa ewentualność istnienia u dziecka stanów lękowych).

Należy również obserwować:

Czas wykonania rysunku

Częstotliwość

Długość przerw w pracy (mogą wynikać z lęku przed barwą, tzw. szok barw, lęk przed zabrudzeniem).

Element ruchu

Obserwujemy sposób nakładania farby. Może się to odbywać poprzez:

klepanie, tworzenie kolein, robienie podkładu z grubej warstwy a następnie wykonywanie w nim rysunku, wcieranie, tworzenie kropek

Zachowanie wobec kolorów

Obserwacja dziecka w tym zakresie obejmuje:

Wybór kolorów oraz kolejność ich użycia

Reakcje dziecka na kolor widziany na arkuszu

Poprawianie położonego koloru

Szczegółowa analiza materiału uzyskanego tą drogą może służyć planowaniu metod i form pracy z dzieckiem, doprowadzić do oczekiwanych, planowanych zmian w jego zachowaniu , zmian samooceny, postaw wobec rówieśników, dorosłych i całego otoczenia.

Jednym z zadań nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej jest rozwijanie zdolności plastycznych uczniów, uwrażliwienie ich na piękno otaczającego świata oraz przygotowanie do świadomego odbioru dzieł sztuki w dorosłym życiu. Naturalną potrzebą dzieci jest rysowanie, modelowanie.

      Nauczyciele powinni wykorzystywać zamiłowanie dzieci do ekspresji plastycznej  w swojej pracy, tworzyć właściwy klimat i atmosferę podczas zajęć. Nie należy narzucać im własnego sposobu spostrzegania świata, własnych wyobrażeń. Ograniczenie spontaniczności dzieci może sprawić, że ich prace będą jednakowe, pozbawione dziecięcego spojrzenia na świat. Zadaniem nauczycieli jest popieranie wszelkich form eksperymentalnych i czuwanie nad samodzielną pracą dziecka. Nie należy ograniczać wyobraźni dziecka poprzez narzucanie konieczności odzwierciedlenia rzeczywistości. Odwzorowywanie otaczającej nas rzeczywistości hamuje wyobraźnię. Dziecko powinno przetwarzać rzeczywistość w charakterystyczny dla siebie sposób, zgodny z własnym spostrzeganiem, wyobrażeniem. Nie należy również  sugerować kolorów,  utrwalać schematów. Dzieci powinny tworzyć zgodnie z własnymi uczuciami, odczuciami.

Metodę tą można wykorzystywać podczas zajęć terapii pedagogicznej oraz podczas zajęć zintegrowanych. Niewątpliwym jej walorem jest jej aspekt wychowawczy i dydaktyczny. Rozwija ona bowiem aktywność twórczą, pasję tworzenia dzieci. Pracując tą metodą w zespołach, uczniowie mają okazję prowadzenia swobodnych rozmów, dzielenia się wrażeniami i spostrzeżeniami związanymi z właściwościami farby. Zaś praca w kręgu (wokół stolików), bezpośredni kontakt wzrokowy, dają im poczucie bliskości, integrują, uczą zgodnego współdziałania. Atmosferze tworzenia towarzyszą uczucia radości i odprężenia.

Zasadniczą cechą wyróżniającą M. P. od innych metod ekspresji twórczej jest to, że daje ona dziecku duże możliwości wypowiedzenia się przy minimalnych wymaganiach dotyczących umiejętności i sprawności technicznych. Jest jedną z najskuteczniejszych metod wyzwalania swobodnej ekspresji twórczej.

Literatura:

R.Glotton,C.Clero, „Twórcza aktywność dziecka”, WSiP, W-wa 1985, s.49

B. Kaja "Zarys terapii dziecka", Bydgoszcz 1998